نحوه تشخیص سیم فاز و نول

اگر با سیستم‌های برقی آشنایی داشته باشید احتمالاً نام سیم‌های فاز و نول را شنیده‌اید اما ممکن است تفاوت‌های این دو برای شما روشن نباشد. در سیستم‌های برق ساختمان دو سیم اصلی برای عملکرد صحیح مدار وجود دارند: سیم فاز و سیم نول.

این دو سیم برای ایجاد جریان الکتریکی در مدار ضروری هستند و برای روشن شدن یک دستگاه برقی باید آن را در یک مدار بسته قرار داد که در آن دو نقطه یکی مربوط به سیم فاز و دیگری به سیم نول اختلاف پتانسیل داشته باشند. این تفاوت باعث می‌شود که جریان برق به درستی در مدار جریان یابد و دستگاه کار کند.

در ادامه به تعریف بیشتر در مورد این دو سیم و نحوه تشخیص آنها از هم خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.

سیم فاز

سیم فاز در برق به تغییرات پیوسته ولتاژ اشاره دارد که در جریان برق متناوب (AC) بین مقادیر مثبت و منفی نوسان می‌کند. این سیم به منبع تغذیه متصل است و نشان‌دهنده وضعیت ولتاژ در هر لحظه از چرخه خود می‌باشد.

در مدارهای تک‌فاز دو سیم اصلی فاز و نول وجود دارد در حالی که در سیستم‌های سه‌فاز علاوه بر نول سه سیم فاز با اختلاف فاز خاصی دارند. سیم فاز به دلیل داشتن اختلاف پتانسیل با زمین یکی از خطرناک‌ترین سیم‌ها محسوب می‌شود و تماس با آن می‌تواند موجب برق‌گرفتگی شود.

به‌منظور جلوگیری از خطرات سیم فاز معمولاً با رنگ‌هایی غیر از سفید، سبز، آبی و خاکستری روکش می‌شود. در نیروگاه‌ها برق سه‌فاز تولید می‌شود و پس از انتقال به پست‌های برق از طریق ترانسفورماتورها به چهار بخش تقسیم می‌شود که سه بخش آن سیم فاز و یکی نول است و در برق شهری اختلاف ولتاژ بین سیم فاز و نول به‌طور معمول حدود 220 ولت است.

سیم نول

در سیستم برق‌کشی ساختمان برای اینکه جریان الکتریسیته به درستی در مدار جریان یابد و قابل استفاده باشد لازم است که سیم فاز و نول به‌طور همزمان و مکمل یکدیگر به کار روند. ممکن است بسیاری از افراد فکر کنند که فقط سیم فاز برای انتقال جریان کافی است اما در حقیقت سیستم برق زمانی به درستی عمل می‌کند که جریان برق از سیم فاز عبور کرده و به‌طور همزمان مسیری برای بازگشت به مدار از طریق سیم نول وجود داشته باشد.

سیم نول که در انگلیسی به‌عنوان “Neutral” شناخته می‌شود و وظیفه فراهم کردن این مسیر بازگشتی را دارد و به همین دلیل آن را با علامت “N” در مدارهای برق نشان می‌دهند و معمولاً با رنگ آبی یا گاهی سفید شناسایی می‌شود.

روش‌های تشخیص سیم فاز و نول

استفاده از فازمتر

برای تشخیص سیم فاز از سیم نول یکی از روش‌های ساده و دقیق استفاده از فازمتر است. این ابزار که در برق‌کشی ساختمان‌ها کاربرد زیادی دارد می‌تواند به‌طور همزمان سیم‌های فاز و نول را شناسایی کند.

برای استفاده از فازمتر کافی است آن را به یکی از سوراخ‌های پریز یا سیم لخت وصل کرده و سپس انگشت خود را به انتهای آن بزنید اگر چراغ فازمتر روشن شود سیم فاز است و در غیر اینصورت نول. پیشنهاد می‌شود که این آزمایش را حداقل دوبار انجام دهید تا مطمئن شوید.

استفاده از موتور الکتریکی

برای تشخیص سیم فاز و نول بدون استفاده از فازمتر می‌توان از یک موتور الکتریکی استفاده کرد. به این صورت که با مشخص بودن دو سر موتور  با توجه به جهتی که جریان وارد موتور می‌شود می‌توان فهمید که کدام سیم فاز است.

موتور بر اساس قانون لنز شروع به چرخش می‌کند و اگر بدانیم که جریان از کدام سر وارد می‌شود می‌توان تشخیص داد که سیم فاز کدام است. در واقع هر روشی که جهت حرکت جریان را مشخص کند به شناسایی سیم فاز کمک می‌کند.

شناسایی بر اساس رنگ
در ایران برای رنگ سیم‌های برق از استانداردهای مختلفی استفاده می‌شود اما به دلیل افزایش هزینه‌ها در تولید عایق‌های رنگی گاهی هیچ استاندارد خاصی رعایت نشده و سیم‌ها به رنگ واحد تولید می‌شوند.

با این حال وزارت نیرو استانداردی را برای رنگ و پوشش تجهیزات برق تدوین کرده که طبق آن سیم‌های فاز R، S و T باید به ترتیب قرمز، زرد و آبی باشند و علاوه بر این استاندارد رنگ سیم برق چین (زرد، سبز، قرمز) نیز در برخی موارد در ایران به کار می‌رود.همچنین رنگ آبی روشن یا سفید برای سیم نول در نظر گرفته شده است.

گفتنی است در استانداردهای جهانی و سیم‌کشی ساختمان رنگ‌های مشکی، قرمز، قهوه‌ای، نارنجی و زرد برای سیم‌های فاز استفاده می‌شود اما در ایران به طور معمول از رنگ مشکی برای سیم فاز بهره‌برداری می‌شود.

در پایان تشخیص صحیح سیم فاز و نول در سیستم‌های برق‌کشی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا اشتباه در این تشخیص می‌تواند منجر به خطرات جدی مانند برق‌گرفتگی یا آسیب به تجهیزات برقی شود. دقت در شناسایی این سیم‌ها نه تنها به عملکرد صحیح مدار کمک می‌کند بلکه ایمنی کاربران را نیز تضمین می‌کند.

استفاده از ابزارهای معتبر مانند فازمتر و رعایت استانداردها نیز نقش حیاتی در جلوگیری از حوادث برق‌گرفتگی دارد. بنابراین در فرآیند نصب و تعمیرات برق ایمنی باید اولویت اصلی باشد.